SŁOWNIK

akcelerator cząstek: maszyna przyspieszająca cząstki i nadająca im dużą energię. antycząstka: każdy rodzaj cząstek ma odpowiednie antycząstki. Kiedy cząstka zderza się z antycząstka, obie znikają, pozostawiając tylko energię (s. 73). atom: podstawowa jednostka konstrukcyjna normalnej materii, składająca się z maleńkiego jądra (zbudowanego z protonów i neutronów) otoczonego przez krążące na orbitach elektrony (s. 66). biały karzeł: stabilna, zimna gwiazda podtrzymywana przy życiu" przez wynikające z zasady wykluczania ciśnienie elektronów (s. 86). Chandrasekhara granica: maksymalna masa stabilnej zimnej gwiazdy; gwiazda o większej masie musi zapaść się i utworzyć czarną dziurę (s. 85-86). ciężar: sita z jaką działa na ciało pole grawitacyjne. Jest proporcjonalny do masy ciała, lecz różny od niej. czarna dziura: region czasoprzestrzeni, z którego nic, nawet światło, nie może uciec, gdyż tak silne jest przyciąganie grawitacyjne (rozdział 6). czas urojony: czas mierzony za pomocą urojonych liczb (s. 129). czasoprzestrzeń: czterowymiarowa przestrzeń, której punktami są zdarzenia (s. 34). cząstka elementarna: cząstka uważana za niepodzielną. częstość: dla fali, liczba pełnych cykli na sekundę. dualizm falowo-korpuskularny: w mechanice kwantowej brak rozróżnienia między falami i cząstkami; cząstki mogą czasem zachowywać się jak fale, a fale jak cząstki (s. 63). długość fali: odległość między dwoma kolejnymi grzbietami fali. elektromagnetyczne siły: siły działające między cząstkami mającymi ładunki elektryczne; drugie co do mocy oddziaływania elementarne (s. 74-75). elektron: cząstka o ujemnym ładunku okrążająca jądro atomowe. energia wielkiej unifikacji: energia, powyżej której powinny zniknąć różnice pomiędzy oddziaływaniami silnymi, słabymi t elektromagnetycznymi (s. 78). faza: dla fali pozycja w cyklu w określonej chwili, miara tego, czy w danej chwili mamy grzbiet fali, dolinę, czy też punkt pomiędzy nimi. foton: kwant s'wiatła. horyzont zdarzeń: granica czarnej dziury. jądro: centralna część atomu, składająca się z protonów i neutronów utrzymywanych razem przez oddziaływania silne. kosmologia: nauka o wszechświecie jako całości. kwant: niepodzielna jednostka, której wielokrotności mogą być emitowane lub pochłaniane w czasie emisji (lub absorpcji) fal (s. 59). kwark: elementarna cząstka mająca ładunek elektryczny, biorąca udział w oddziaływaniach silnych; protony i neutrony są zbudowane z trzech kwarków każdy (s. 69). linia geodezyjna: najkrótsza lub najdłuższa linia między dwoma punktami (s. 39). ładunek elektryczny: własność cząstek, dzięki której mogą one odpychać (lub przyciągać) cząstki mające podobny (lub przeciwny) ładunek. masa: ilość materii w ciele, jego bezwładność, czyli opór stawiany przyspieszeniu. mechanika kwantowa: teoria opierająca się na zasadzie nieoznaczoności Heisenberga i zasadzie kwantowej Plancka (rozdział 4). mikrofalowe promieniowanie tła: promieniowanie pochodzące z gorącego okresu historii wszechświata, obecnie tak bardzo przesunięte ku czerwieni, że jest obserwowane nie jako światło lecz jako mikrofale (fale radiowe o długości fali równej paru centymetrom) (s. 50). naga osobliwość: osobliwość czasoprzestrzeni poza obszarem czarnej dziury (s. 90). neutrino: niezwykle lekka (być może posiadająca zerową masę) cząstka elementarna materii, oddziałująca tylko słabo i grawitacyjnie. neutron: cząstka neutralna, podobna do protonu; mniej więcej połowa wszystkich cząstek w jądrach atomowych to neutrony (s. 69). neutronowa gwiazda: zimna gwiazda, utrzymywana w równowadze przez wynikające z zasady wykluczania ciśnienie neutronów (s. 86). ogólna teoria względności: teoria sformułowana przez Einsteina, oparta na idei, iż wszystkie prawa fizyki muszą być takie same dla wszystkich obserwatorów, niezależnie od ich ruchu. Wyjaśnia istnienie sił grawitacji za pomocą krzywizny czterowymiarowej czasoprzestrzeni (s. 39). osobliwość: punkt w czasoprzestrzeni, w którym krzywizna jest nieskończona (s. 54). pierwotna czarna dziura: czarna dziura powstała w bardzo wczesnym okresie ewolucji wszechświata (s. 99). pole: coś, co istnieje w rozciągłym obszarze czasoprzestrzeni, w przeciwieństwie do cząstki, istniejącej w danej chwili w pojedynczym punkcie. pole magnetyczne: pole odpowiedzialne za siły magnetyczne, obecnie połączone wraz z polem elektrycznym w jedno pole elektromagnetyczne. pozytron: antycząstka elektronu (ma ładunek dodatni). promieniotwórczość: spontaniczna przemiana jednego jądra atomowego w inne, połączona z emisją promieniowania. promieniowanie gamma: fale elektromagnetyczne o bardzo krótkiej długości produkowane w czasie rozpadów promieniotwórczych lub zderzeń między cząstkami. proporcjonalny: ,j jest proporcjonalne do y" oznacza, że ilekroć y jest pomnożone przez jakąś liczbę, to x również; ,j jest odwrotnie proporcjonalne do v" znaczy, że gdy y jest pomnożone przez jakąś liczbę, to x zostaje przez nią podzielone. proton: dodatnio naładowana cząstka; mniej więcej połowa cząstek w jądrach atomowych to protony. przesunięcie ku czerwieni: poczerwienienie światła gwiazdy oddalającej się od nas, spowodowane efektem Dopplera (s. 47). przyśpieszenie: tempo wzrostu prędkości ciała. sekunda świetlna (rok świetlny): odległość przebywana przez światło w ciągu sekundy (roku). radar: urządzenie do wyznaczania pozycji obiektów przez pomiar czasu wysłania i powrotu pojedynczych impulsów fal radiowych. silne oddziaływanie: najsilniejsze i mające najkrótszy zasięg oddziaływanie elementarne. Utrzymuje razem kwarki wewnątrz protonów i neutronów oraz wiąże protony i neutrony w jądra atomowe (s. 76). słabe oddziaływanie: drugie co do słabości oddziaływanie elementarne, o bardzo krótkim zasięgu. Działa na wszystkie cząstki materii, ale nie na cząstki przenoszące oddziaływania (s. 75). spin: wewnętrzna własność cząstek elementarnych przypominająca wirowanie wokół własnej osi (s. 71). stacjonarny stan: stan nie zmieniający się w czasie, na przykład kula wirująca ze stałą prędkością jest w stanie stacjonarnym, gdyż zawsze wygląda tak samo, nie jest natomiast statyczna (nieruchoma). stała kosmologiczna: matematyczna wielkość wprowadzona przez Einsteina w celu nadania czasoprzestrzeni tendencji do rozszerzania się (s. 48). stożek świetlny: powierzchnia w czasoprzestrzeni wyznaczona przez wszystkie promienie s'wietlne mogące przejs'ć przez dane zdarzenie (s. 35). synteza jądrowa: proces, w którym dwa jądra zderzają się i tworzą pojedyncze cięższe jądro. szczególna teoria względności: teoria Einsteina oparta na koncepcji, że prawa nauki winny być takie same dla wszystkich swobodnie poruszających się obserwatorów, niezależnie od ich prędkości (s. 38). teorie wielkiej unifikacji (GUT): teorie jednoczące opis oddziaływań silnych, słabych i elektromagnetycznych. twierdzenie o osobliwościach: twierdzenia wykazujące konieczność istnienia osobliwości; w szczególności dowodzą, iż wszechświat musiał rozpocząć się od osobliwości (s. 57, 58). warunek braku brzegów: koncepcja, wedle której wszechświat jest skończony i pozbawiony brzegów (w urojonym czasie) (s. 131). widmo: rozszczepienie fali elektromagnetycznej na częstości składowe (s. 46). wielki wybuch: osobliwość w początku istnienia wszechświata (s. 54). wirtualne cząstki: według mechaniki kwantowej, cząstki, które nie mogą być bezpośrednio wykryte, lecz których istnienie prowadzi do mierzalnych efektów (s. 73). współrzędne: wielkości określające położenie punktu w przestrzeni i czasie (s. 33). wymiar przestrzenny: dowolny z trzech wymiarów przestrzennych mający charakter przestrzennopodobny to znaczy dowolny wymiar z wyjątkiem czasu. zasada antropiczna: widzimy świat taki, jaki widzimy, gdyż gdyby był inny, to my nie istnielibyśmy (s. 120). zasada kwantowa Plancka: hipoteza mówiąca, iż światło (lub dowolna inna fala klasyczna) może być emitowane lub pochłaniane tylko w oddzielnych kwantach, których energia jest proporcjonalna do częstości fali (s. 61). zasada nieoznaczoności: nie można jednocześnie dokładnie zmierzyć położenia i prędkości cząstki, im dokładniej mierzymy położenie, tym mniej możemy wiedzieć o prędkości, i odwrotnie (s. 61). zasada wykluczania (zasada Pauliego): dwie identyczne cząstki o spinie 1/2 nie mogą (w granicach dokładności wyznaczonych przez zasadę nieoznaczoności) mieć takich samych położeń i prędkości (s. 71). zasada zachowania energii: prawo fizyki, stwierdzające, że energia (lub jej równoważniki w postaci masy), nie może być ani tworzona, ani niszczona.