Krośniewicki fenomen

Tomasz Bużałek, Maciej Dutkiewicz

Krośniewice to niewielkie, gminne miasteczko leżące na skraju województwa łódzkiego. Wielu mieszkańców Łodzi nie zdaje sobie nawet sprawy z jego istnienia, zaś tym, którzy je znają, kojarzy się ono wyłącznie z wielokilometrowymi korkami na skrzyżowaniu dróg krajowych nr 1 i 2. Jedynie wąskie grono osób zdaje sobie sprawę z tego, jak duży fenomen o krajowej skali związany jest z tą miejscowością.

Wagon MBxd1 na tle powojennego dworca kolei wąskotorowej w Krośniewicach.

Widok ogólny na stację Krośniewice od strony północnej.

Skoordynowanie pociągów KrKD i PKP daje mieszkańcom najmniejszych nawet wsi możliwość dojazdu w najdalsze zakątki kraju, ale przede wszystkim umożliwia swobodne przemieszczanie się po regionie. EZT En 57 i wagon motorowy MBxd1 na stacji Ostrowy.

Kilkaset metrów w kierunku zachodnim od skrzyżowaniu dwu najważniejszych w Polsce dróg znajduje się przejazd kolejowy. Wiele osób mija go bez zastanowienia i jedzie dalej. Gdyby zaś zatrzymali się na chwilę dostrzegliby potężny budynek dworca z epoki Gomułki, stojący bokiem do drogi, a nieco z tyłu rozbudowany, ogromny system torów stacyjnych zastawiony wagonami towarowymi. Krośniewice od dawna nie funkcjonują w rozkładach PKP. Dworzec (z czynną poczekalnią!), liczne wiaty przystankowe, perony od zawsze służyły kolei wąskotorowej i o dziwo służą po dziś dzień - Krośniewicka Kolej Dojazdowa (KrKD) jest jedną z dwóch w Polce (obok kolei śmigielskiej) prowadzącą regularny (nie turystyczny) ruch pasażerski i jedyną, która użytkuje rozgałęzioną sieć połączeń (schemat).

Wąskotorowe koleje dojazdowe traktowane po macoszemu przez cały okres PRL, zostały przez narodowego przewoźnika definitywnie spisane na straty w połowie lat dziewięćdziesiątych. Część z nich została przejęta przez samorządy, pozostałe rozkradane, czekają na ich decyzję lub likwidację. KrKD w ostatecznym rozrachunku została przejęta przez samorząd, a ten powierzył obsługę i prowadzenie ruchu Stowarzyszeniu na rzecz Kolejowych Przewozów Lokalnych (SKPL) z Kalisza, które z powodzeniem zajmuje się jeszcze trzema innymi kolejami wąskotorowymi. Założenie Kaliszan jest odmienne niż wielu operatorów kolejek w Polsce - celem jest utrzymanie kolejki, jako systemu. Od naczelnika kolei usłyszeliśmy, iż stowarzyszenie dołoży wszelkich starań, by kolejka nie stała się złomowiskiem czy skansenem. Kolejka musi jeździć, bo mieszkańcy jej potrzebują. „Przecież nie można zostawić tych ludzi na pastwę losu” mówi naczelnik. I rzeczywiście - dla wielu miejscowości kolejka stanowi podstawową formę transportu publicznego (a przy obfitych opadach śniegu w ogóle jedyną). Co więcej, integruje ona Krośniewice z krajową siecią kolejową poprzez skoordynowanie z pociągami PKP na stacjach Ostrowy i Krzewie. Jak się mieliśmy wkrótce przekonać, uczniowie dojeżdżają nią do szkoły, mieszkańcy okolicznych wsi jeżdżą na zakupy, czasem udają się w odwiedziny do znajomych z sąsiedniej wsi, a w czwartki - zjeżdżają do Krośniewic na targ.

Ekipa IPT na zbadanie jak funkcjonuje kolejka wybrała właśnie czwartek, kiedy to uruchamiane są specjalne kursy targowe, a na odcinku Dąbrowice - Wielka Wieś Kujawska kolejka kursuje wyłącznie w te dni. Nasz pierwszy kurs, to właśnie pociąg relacji Krośniewice - Dąbrowice - Wielka Wieś, obsługiwany tego dnia przez MBxd1 - wiekowy, czterdziestoletni wagon motorowy polskiej produkcji. Styl wnętrza - wczesne lata sześćdziesiąte, z dużymi kloszami lamp i drewnianymi siedzeniami przypadł nam do gustu, choć z drugiej strony wyraźnie widać, iż przy utrzymaniu taboru SKPL zmuszone jest oszczędzać dosłownie na wszystkim - pęknięte szyby, siedzenia i ściany pokryte niezliczonymi warstwami farby, okno zabite gwoździami - to wszystko przypomina nam o dramatycznej walce o utrzymanie połączeń, wobec której dbałość o estetykę wagonu musi zejść na plan dalszy. My jednak, staramy się zapomnieć na chwilę o wiszącej nad wąskotorówką groźbie zawieszenia przejazdów pasażerskich i czerpać przyjemność z jazdy. Wagon toczy się po szynach rytmicznie stukając kołami na łączeniach szyn i nieco bujając się. Wyraźnie słychać także pracę silnika spalinowego, lecz wszystkie te niedogodności nie są specjalnie uciążliwe. Za oknami szerokie panoramy pól, od czasu do czasu wsie i przystanki, a przez większość trasy także widok na ciągnący się od Krośniewic po horyzont sznur tirów stojących w korku przed skrzyżowaniem w tej miejscowości. Kolejka zaś jedzie. Może nie specjalnie szybko, ale za to pewnie wiezie nas do celu.

Stacyjka Wielka Wieś Kujawska, do której pociągi dojeżdżają tylko w dni targowe.

Wraz z kolejnymi wsiami ludzi w wagonie ubywa - z Krośniewic w 26 miejscowym wagonie wyruszyło z nami kilkanaście osób, do stacji końcowej, którą osiągamy w 30 minut dojeżdża już tylko kilka. Wyraźnie widać jednakże, że poczciwa wąskotorówka w świadomości mieszkańców zajmuje bardzo ważne miejsce. Jest dla nich czymś, co zawsze było. Od dawien dawna w czwartki wsiadało się w kolejkę i jechało na targ. Dziś jego rola ogromnie spadła, ale w tygodniowym rytmie mieszkańców czwartek jest wciąż zarezerwowany na zakupy (tyle, że odbywają się one w gminnym supermarkecie). A na zakupy najlepiej dojechać kolejką. O tym jak silne jest przywiązanie do niej, niech świadczy autentyczny (i jakże budujący) przykład ludzi, którym kolejka posłużyła do dojazdu z Krośniewic na najbliższą ich domostwu stację, na której to przesiedli się do własnego samochodu, by nim jechać do domu, najwyraźniej, oddalonego od torów.

Bilet na przejazd KrKD w relacji Wielka Wieś Kujawska - Ostrowy, uwzględniający przesiadkę w Krośniewicach.

Tak właśnie wyglądają „puste pociągi, którymi nikt nie jeździ” - frekwencja w tym kursie w relacji Krośniewice - Ostrowy przekroczyła 90%!.

Wagon motorowy MBxd2 na stacji Dąbrowice przygotowany do odjazdu w kierunku Krośniewic.

Powrót do Krośniewic mija spokojnie, a pociąg zabiera tylko pojedynczych pasażerów. I trudno się dziwić, skoro na tej relacji następny kurs pojawi się dopiero w przyszły czwartek. Przyjemnie zaskakuje nas natomiast możliwość kupienia biletu łączonego, uwzględniającego przesiadkę na inny pociąg. Zresztą w KrKD obowiązują wszystkie inne ułatwienia, które tradycyjnie oferuje kolej, takie jak bilety ulgowe dla studentów i uczniów, czy bilety miesięczne (wykorzystywane głównie przez uczniów szkół). Co istotne ze względu na poprawienie dostępności stacji, w pociągach KrKD można przewozić rowery i to za najniższą stosowaną na tej sieci opłatą (60 gr.). Jedynym wyjątkiem od standardów kolejowych jest wyłamanie się od, przeważnie oferowanych, darmowych przewozów dla posłów i senatorów…

Wjazd na stację w Krośniewicach jest dla nas prawdziwym szokiem - na peronie na kolejkę czeka spory tłumek ludzi. Gdy zajęli miejsca w wagonie okazało się, iż praktycznie wszystkie zostały zajęte. Po dwóch minutach, wraz z 24 osobami w środku wagon wyrusza w kierunku stacji Ostrowy. Większość pasażerów wraca z zakupów, są też osoby jadące do skoordynowanego z kolejką pociągu do Torunia oraz pierwsi uczniowie wracający ze szkoły. Z dziennikarskiej rzetelności należy zaznaczyć, iż frekwencję nieco podniosła obecność trzyosobowej ekipy przedstawicieli IPT, jednakże nawet gdyby nas pominąć, to obłożenie i tak kształtuje się na poziomie 80%!

Poza powrotem do Krośniewic „zaliczyliśmy” jeszcze kurs Krośniewice - Krzewie - Krośniewice oraz skomunikowane z nim połączenie Krośniewice - Dąbrowice - Krośniewice. To ostatnie głównie po to, by przekonać się, w jakiej kondycji jest wagon motorowy MBxd2, gdyż trasę tę poznaliśmy już na początku wycieczki. Wagon produkcji rumuńskiej liczący sobie dużo mniej niż jego poprzednik, bo nieco ponad 20 lat, prezentował się całkiem przyzwoicie. Wyraźnie dała się odczuć lepsza amortyzacja wózków, a momentami zauważało się, iż możliwości rozwijania prędkości przez pojazd pozostają w dużej części (ze względu na stan torów) niewykorzystane. Wagon jest też większy od swojego poprzednika i posiada nawet oddzielne przedziały dla palących i niepalących. Nie jest to żaden cud techniki, zwłaszcza, że też jest już w zaawansowanym wieku, ale jak na obecne potrzeby kolejki - dobrze zdaje egzamin.

Skoordynowanie kursów KrKD jest również jej istotną zaletą, poszerzającą ofertę kolei bez podnoszenia kosztów. Tu pociągi relacji Krzewie - Ostrowy i Krośniewice - Dąbrowice na stacji w Krośniewicach.

Mimo poważnego niedofinansowania na stacjach KrKD pojawia się to co najważniejsze dla pasażera - rozkład jazdy.

Czy takie widoki odejdą niedługo w przeszłość? Oby nie. Wagon MBxd1 na końcowej stacji Ostrowy.

Jaka będzie dalsza przyszłość kolejki? Tego nie wie chyba nikt. Wartość kursującej wąskotorówki w Krośniewicach jest nieoceniona. Podstawowymi argumentem udowadniającym potrzebę jej istnienia jest jej rola społeczna. Wokół kolejki kręci się życie mieszkańców okolicznych wsi, kolejka nadaje mu rytm, kolejka integruje ich, pozwala na dostęp do placówek kulturalnych i naukowych oraz krajowej sieci kolejowej. Nie ma chyba, ze społecznego punktu widzenia, zjawiska gorszego niż separacja, a dla mieszkańców tym byłoby właśnie zawieszenie kursowania linii wąskotorowych. Dlatego nie skazujmy mieszkańców wsi na izolację, umożliwiajmy dzieciom dojazd do szkół, czy ośrodków kultury. Aby taki transport spełniał swoją integracyjną rolę, musi być tani (aby każdego było na niego stać) i dostępny (zarówno pod względem dystansu, jak i częstotliwości). Kolej krośniewicka spełnia te warunki i dobrze wywiązuje się z przypisanej jej roli, jednakże nie może w nieskończoność jeździć tylko dzięki dobrej woli stowarzyszenia. Obecnie przewozy pasażerskie wąskotorówką, mimo, iż kilkukrotnie wyższe niż za czasów PKP, pozostają deficytowe. Pamiętajmy, że SKPL musi pokryć nie tylko koszty paliwa i zatrudnienia pracowników, ale także naprawy taboru i sieci. Bez pomocy z zewnątrz nie uda się w dłuższej perspektywie utrzymać, jakże potrzebnej mieszkańcom, kolejki. O mały włos kolejka uległaby likwidacji jeszcze przed świętami - w połowie listopada miała zostać podjęta decyzja o likwidacji przewozów pasażerskich.

Pieniądze muszą się zatem znaleźć. Instytucjami, które powinny wreszcie przejrzeć na oczy i zrozumieć jak ważną rolę odgrywa dla ich mieszkańców wąskotorówka są gminy i powiaty, na których terenie jeździ kolejka. Jednakże zgodnie z ustawą podstawową jednostką finansującą i organizującą lokalne przewozy kolejowe jest samorząd województwa. Jego obowiązkiem jest niedopuszczenie do degradacji społecznej i marginalizacji okolic Krośniewic. W przypadku otrzymania dotacji z Urzędu Marszałkowskiego, znacznie przecież niższej niż do pociągów prowadzonych przez PKP, możliwe byłyby remonty sieci, taboru, a także zwiększenie ilości kursów na istniejących trasach oraz uruchomienie przejazdów w nowych kierunkach. Już w tym roku w rozkładzie KrKD istniały kursy do Łęczycy, oznaczone jako „kursuje po ogłoszeniu”. Główną przeszkodą, poza brakiem dotacji był skradziony odcinek torów w okolicy Topoli Królewskiej. W tej chwili toczy się już proces przeciwko sprawcy kradzieży i istnieje realna szansa na udrożnienie szlaku. Należy mieć nadzieję, iż samorządy zrozumieją jak ważną społecznie rolę pełni kolej i, wzorem dotującego Śmigielską Kolej Dojazdową województwa wielkopolskiego, we własnym interesie dofinansują kolej.

A może za kilka lat na stację w Ostrowach zamiast poczciwego MBxd1 podjedzie nowoczesny hybrydowy tramwaj?

Na pożegnanie zaś pozwolę sobie przytoczyć przykłady obalające mit kolei wąskotorowej, jako przestarzałego i powolnego środka transportu. Dowodów na to, jak szybko może jeździć pojazd wąskotorowy nie trzeba daleko szukać. Łódzkie czy toruńskie tramwaje mają przecież wąski rozstaw toru, a bez większych problemów osiągają prędkości rzędu 70 km/h pozwalające im wygrywać konkurencję z autobusem (gwoli ścisłości należy dodać, iż przekraczanie tej prędkości jest dla pojazdów tramwajowych prawnie zakazane). Nieco dalej, bo na słowackim Podtatrzu odnajdziemy elektryczną kolej wąskotorową osiągającą takie same, co polskie tramwaje prędkości. W Niemczech możemy przejechać się tramwajem o napędzie hybrydowym - w mieście zasilanym elektrycznością, a poza nim wyjeżdżającym na tory wąskotorówek przy użyciu napędu spalinowego. Najdalszym, ale i dającym najwięcej do myślenia jest system zintegrowanych z miastem kolei podmiejskich Tokio, gdzie wąskotorówki kursują z prędkością, jakiej w Polsce nie przekraczają pociągi normalnotorowe - czyli 160 km/h. Czy poczciwa krośniewicka wąskotorówka pójdzie kiedyś w ślady swych dalszych i bliższych krewnych? Kto wie? Może kiedyś pojedziemy tramwajem z Łodzi do Gniezna...